Adaçayı

Diğer İsimleri: Tıbbî adaçayı, Dişotu..

Latince Adı: Salvia Officinalis.

Bitki: Haziran-Temmuz aylarında genellikle mavi mordan yeşilimsi beyaza kadar değişen renklerde çiçekler açan, ortalama 50 cm boyunda güzel kokulu bir bitkidir. Bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir.

Yetiştiği Yerler:
Orta Avrupa ve Balkanlarda, Akdeniz bölgesinde yabani olarak bulunur. Yurdumuzda ise Bahçelerde yetiştirilir. Akdeniz kıyılarında nadiren yabani türlere rastlanabilir. Adaçayı adı geniş bir bitki ailesini içermekte ve sadece Anadolu'da 80 kadar değişik adaçayı türü bilinmektedir.

Tarihçe: Adaçayı yapraklarının en eski çağlarından beri tedavi alanında kullanıldıkları anlaşılmaktadır. Zaten bitkinin bilimsel adı Salvia, latince salvere yani korumak, muhafaza etmek kelimesinden gelmektedir. Orta Çağda adaçayı her derde deva olarak kabul ediliyordu. Hatta olay eksajere edilerek "Bahçesinde adaçayı yetişen bir kimse niçin ölüyor?" anlamında latince bir özdeyiş bile kulaktan kulağa yayıl- mıştır. Yine 10. ve 17. y.y.larda devamlı kullanımın ölümsüzlüğü sağlayabileceği şeklinde çok mübalağalı iddialar bile ortaya atılmıştır. Ter kesici etkisi için eskiden verem hastalarına bu amaçla verilmekteydi.

Kullanılışı: Adaçayı yaprakları mayıs-haziran ayları içinde bitki henüz çiçek açmadan toplanır ve temiz, gölgelik bir yere serilerek kurutulur. Kuru yapraklar adından da tahmin edilebileceği gibi suyla kaynatılarak içilir. Bazı yörelerde içecek olarak da tüketilir. 80 gram adaçayı 1 lt su içinde haşlanır.

İçindeki Maddeler: Tanen, asid saponin, glikozidler, acı madde ve uçucu yağ taşımaktadır. Uçucu yağda tuyon, sineol, borneol, pinen maddeleri mevcuttur.

Tıbbî Etkiler: Acı tadı sebebiyle iştah açar, hazmı kolaylaştırır ve barsak gazlarını giderir. Hazımsızlık için 1 It. suya 3 tutam adaçayı 1 tutam nane ve 1 tutam papatya konarak kaynatılır. Pekmez ile tadlandırılarak gün içinde içilir. Tanen maddesinden dolayı hafif kabız ve kuvvet vericidir. Sadece yapraklarından yapılan çay, idrar ve adet kanamalarını söktürür, ayrıca anne karnında hayatını kaybetmiş ceninlerin düşmesini kolaylaştırır. Uçucu yağının içerdiği maddeler ferahlatıcı, rahatlatıcı, teskin edici ve antiseptik yani mikrop öldürücüdür. Bu nedenle ağız ve boğaz iltihaplarında, anjinlerde gargara olarak kullanılmaktadır. (Adaçayı bu alanda büyük önemi haizdir.) Gargara olarak kullanmak için bir çay kaşığı kuru yaprak bir bardak kaynamış suya atılıp yarı yarıya su ve sirke birlikte kullanılabilir. Gargara ılık olarak yapılmalı ve 2 saatte 1 uygulanmalıdır. Yine bu hususiyeti sebebiyle harici olarak derideki yaralarda adaçayı ile pansuman yapılabilir. Yapraklarından su buharı distilasyonu ile elde edilen saf uçucu yağ yüksek dozlarda öldürücü bir zehirdir. Adaçayı sıkılarak elde edilen öz balla karıştırılıp içilirse damar büzücü etkisi sebebiyle kanamaları durdurulabilir. Bu amaç için uygulanan doz genelde 3 çay kaşığıdır. Şeker hastaları için hafif kan şekerini düşürücü etkisi mevcuttur. Yazın adaçayı ilave edilerek hazırlanmış banyolar vücudu rahatlatır ve zindelik verir.

 

Ek Olarak ;

Latince Adı: Salviae Folium

Diğer adları: dağ çayı, daldırma çayı, elma çayı, dağ elması çayı, çalba çayı, dişotu, meryemiye.

Ballıbabagiller familyasından olan adaçayı ıtırlı bitkilerdendir. 450 kadar türü vardır. Ülkemizde Akdeniz ve Ege Bölgesi’nde yetişir. Adaçayının, kışın yapraklarını dökmeyen, haziran ve temmuz aylarında açan ve menekşeye benzeyen çiçekleri oldukça keskin kokuludur. Yaprakları, bazı türlerde alacalı, hatta kırmızı ve mor renklerde olur. Çiçekleri genelde mor-mavi renkli iken, seyrek de olsa beyaz ya da pembe renkli çiçek açan türleri de görülür.

Tıbbi adaçayı. Bu yapraklardan hazırlanan çay, uzun zamanlardan beri vücudu güçlendiren tonik olarak içilmektedir. Adaçayının çiçek açmaya haşladığı ilkbahar sonu ile yaz başlarında yaprakları toplanıp 35 C derecenin altında, gölge yerlerde kurutulur.

Bitkinin taze yaprak ve çiçek kısımları kullanılabileceği gibi yaprak kısımları kurutulup saklanabilir ve daha sonra tüketilebilir. Ayrıca bitkinin toprak üstü kısmından elde edilen uçucu yağ da sıklıkla kullanılmaktadır.

Anadolu adaçayından “elma yağı” veya “acı elma yağı” denilen yağ da üretilmektedir. Bu tür adaçayı da kimyasal yapı ve tedavi etkisi bakımından tıbbi adaçayına benzer fakat tıbbi adaçayı şifalılık bakımından daha etkilidir.

Etkin Maddeler: B vitamini, tanen, glikozitler, acı madde ve uçucu yağ (uçucu yağda tuyon, sineol, borneol, pinen) kafeik asit deriveleri, diterpenler, flavonoidler, ursolik asit ve asit saponin.

Faydaları ve Kullanım Şekli: Pek çok ilacın bileşiminde kullanılır. Sıkça içildiğinde vücuda kuvvet ve dinçlik verir, kalp krizi tehlikesini azaltır, Mide ve bağırsak gazlarını giderir. Mide bulantısını keser. Sindirim sisteminin düzenli çalışmasını sağlar, ishali keser. Uyarıcı etkisiyle kan dolaşımını hızlandırır, göğüs açıcı ve rahatlatıcı etkisi astım hastaları için faydalıdır. Sinirli olanlara sakinlik verir. Tansiyonu düşürür, gece terlemelerini en aza indirir. İştahsızlığı ve yemeklere karşı duyulan tiksintiyi giderir. İdrarı arttırır.

Kadınlarda dölyatağı kaslarını uyarır. Aybaşı düzensizliklerini ve aşırı sancıları giderir, menopoz dönemi sıkıntılarını azaltır. Bütün bu etkileri için, kurumuş yapraklarından 1-2 tatlı kaşığı alınıp üzerine l bardak kaynar su dökülerek, yapraklar 10 dakika süreyle demlendirilir. Bu infüzyondaki yapraklar süzülür ve elde edilen çay, günde üç kez birer bardak içilir.

Adaçayının içerdiği uçucu yağ, mukoza zarlarını iyileştirdiği için ağız, dişeti ve dildeki şikâyetlerle boğaz, bademcik ve dişeti enfeksiyonlarına karşı iyileştiricidir. Bitki, ciltteki mantarlara sürülürse onları yok eder. Bu etkileri sağlamak için, adaçayının kurumuş yapraklarından 1 tatlı kaşığı alınıp 1 bardak suya konularak kaynatılır. Sonra kabın üstü kapatılıp 15 dakika süreyle bekletilir. Böylece elde edilen dekoksiyonla günde birkaç kez derin gargara yapılır. Ya da bu dekoksiyon, mantarların bulunduğu yerlere dıştan uygulanır.

Ayrıca yemeklere ve çorbalara tat ve koku vermek için de kullanılır. Banyo suyuna katılırsa vücuda zindelik verir.

Adaçayı yaraların iyileşmesini hızlandırır. Bunun için, körpe adaçayı yaprakları ezilerek yara lapası hazırlanır. Bu lapa yaraların üzerine kompres yapılarak, yaranın iyileşmesi hızlandırılır.

Kullanım Şekli ve Dozaj: Adaçayının en yaygın kullanım şekli çay olarak tüketmektir. Bitkinin çayını hazırlamak için 20 gr. kurutulmuş adaçayı yaprağı üzerine yaklaşık 1 litre kaynar su eklenerek 15 dakika beklenir. 15 dakika sonrasında karıştırılarak süzülür, gerektiği takdirde tatlandırıcı kullanılabilir.

Akciğerler için faydalı olabilecek ve balgam söktürücü özellikte bir bal hazırlamak için 50 gram toz haline getirilmiş adaçayı yaprağını, 80 gram organik balın içerisine karıştırarark bir macun hazırlayabilirsinz. Bu baldan sabah ve akşam yatmadan önce 1 çorbakaşığı kadar tüketebilirsiniz.

Adaçayı dişleri beyazlatır ve sağlamlaştırır. Bunun için, bir-iki körpe adaçayı yaprağı ya da toz haline getirilmiş kuru adaçayı yaprağı elle dişlerin üzerine bastırılarak sürtülür.

Uyarılar: Adaçayı ışıktan ve nemden korunmalıdır. Kurutulmuş yaprakların kullanım ömrü 18 ay, kurutulduktan sonra toz haline getirilmiş yaprakların kullanım ömrü ise sadece 24 saattir!

Hamile kadınlar adaçayını dâhilen kullanmamalıdır.

Adaçayı çok yüksek dozlarda ve uzun süreler kullanım sonucunda mide bulantısı, kusma, karın ağrısı, baş dönmesi gibi yan etkilere neden olabilir ayrıca hipertansiyon hastalarının kan basıncını yükseltebilir.