GÜNEŞ ETRAFINDAKİ HAREKETİ
Bu hareketini 365 gün 5 saat 48 dakikada tamamlar.Buna yıllık dolanım denir.Yer küre kendi ekseni etrafında hareket ederken aynı zamanda saat ibresinin tersi yönünde Güneş etrafında döner.365 günde arta kalan 5 saat 48 dakikalar 4 yılda yaklaşık olarak 1 gün yapar.Bu nedenle Şubat ayları 3 yıl boyunca ;28 gün,4. yıl 29 gün sürmektedir.
Dünya güneş etrafında dolanırken elips şeklinde izlediği yola yörünge denir.
Bu elips şeklindeki yörüngeden geçen düzleme Yörünge düzlemi veya Ekliptik denir
Yer kürenin Güneş çevresindeki hızı;saniyede 30 km’dir.
Dünya Güneş etrafında dönerken 2-3 Ocak’ta Güneşe en yakın konumda bulunmaktadır.Bu konuma günberi denir.
Dünyanın güneşe olan uzaklığı 147 milyon km’dir.Dünyanın Güneşe en yakın olduğu bu dönem de Güneşin çekim etkisinin artmasına bağlı olarak Dünyanın dönüş hızı da artar.Bu nedenle Şubat ayları kısa sürer.
Dünya Güneş etrafında dönerken 3-4 Temmuzda Güneş’e en uzak konumda bulunmaktadır.Bu konuma günöte denilmektedir.Bu tarihte Dünyanın Güneş’e olan uzaklığı 152 milyon km’dir.Dünyanın Güneş’e en uzak konumda olduğu bu dönemde,Güneşin çekim Gücünün azalmasına bağlı olarak da Eylül Ekinoksu iki gün gecikmeyle 23 Eylül olmaktadır.
Yer kürenin ekvator düzlemi ile Ekliptik düzlemi bir biri üzerine oturmazlar;aralarında 230 27/ bir açı vardır.Bu nedenle yerin ekseni ekliptiğe dikey değildir;aralarında 660 33/ bir açı vardır.Bu açılar nedeniyle;
1-Mevsimler oluşur
2-İki yarım kürede aynı anda farklı mevsimler yaşanır.
3-Gece gündüz süreleri yıl boyunca Ekvator dışındaki yerlerde değişkenlik gösterirken Gece gündüz süreleri arasındaki fark ekvatordan kutuplara gidildikçe artar.
4-Güneş ışınlarının Yer küreye dik geldiği noktalar yıl içerisin değişmektedir.Güneş ışınları,yıl boyunca sadece dönenceler arasına tam dik olarak düşmektedir.
5-Güneş ışınlarının yere düşme açıları değişir. Dünya güneş etrafında döndükçe ekvator düzlemi ile Ekliptik düzlemi arasındaki açıda değişmektedir.Bu açı değişikliği ise Güneş ışınlarının düşüş açısını etkilemektedir. Buna bağlı olarak da yıllık sıcaklık farkları oluşmaktadır.
6-Güneşin doğuş ve batış saatlerinin sürekli değişmesi
7-Güneş ışınları dönencelere yılda bir kez ekvatora iki kez dik gelmektedir.
8-Yer yüzündeki her hangi bir yerin Güneş enerjisini yıl boyunca farklı ölçülerde alması
9-Kuzey ve güney kutup dairelerinde gündüz ve gece süresi 24 saatten fazla olup kutuplarda yazlar aydınlık,kışlar karanlıktır.
*Mevsimlerin oluşumunu sağlayan etmenler
1- Dünya eksenin Ekliptikle yaptığı açı önemlidir.(660 33/ ) ve bir başka deyişle Ekvator ile Ekliptik arasındaki açı 230 27/ dır.
2- Yerin Güneş çevresindeki hareketidir.
*Eğer Dünyanın yörüngesi elips şeklinde değilde tam bir daire olsaydı bütün mevsimlerin süreleri birbirine eşit olurdu.Ancak Elips şeklindeki yörüngesi üzerinde sabit bir hızla ilerleyen yer,birbirine eşit zamanlarda eşit kavisler alamaz.Bu nedenle mevsimlerin süreleri değişiktir. ÖRN.:KYK’da kış 89 gün,Yaz 93 gün 7 saat
*Eğer ekvatorla ekliptik düzlemi arasındaki 230 27/ bir açı olmasaydı bu iki düzlem birbirine çakışacak yerin ekseni ile ekliptik arasında 900 lik açı olacaktı Yani Yerin ekseni ekliptik düzlemine dik olsaydı o zaman sadece ekvator Güneş ışınlarını her zaman 900 ile alırdı,güneş ışınlarının düşme açısı kutuplara doğru giderek küçülür ve bu açılar yıl boyunca hiç değişmeyeceğinden yer yüzünde her hangi bir nokta yıl boyunca hiç değişmeyeceğinden yer yüzünde her hangi bir nokta yıl boyunca güneşten hep aynı derecede enerji alacak mevsimler meydana gelmeyecekti ancak hep aynı mevsim yaşanacaktı
*Ekliptik ile Ekvator arasındaki açı 230 27/ değil de 300 olsaydı,mevsimler yine oluşurdu,fakat Güneş ışınlarının tam dik olarak düştüğü alan(Tropikal Kuşak)genişler;kışlar daha şiddetli,yazlar daha sıcak geçerdi.
*Ekliptik ile Ekvator arasındaki açı 230 27/ dan daha az olsaydı;
Güneş ışınlarının düştüğü alan daralır,dönemler arası sıcaklık farkı azalırdı.O halde 230 27/
lik Kuzey ve Güney enlemleri kuzeyde ve güneyde Güneş ışınlarının dik düştüğü alanın sınırlarını belirlemektedir.
23 EYLÜL DURUMU:
-Güneş ışınları Ekvator üzerine 900 lik bir açı ile düşer.21 Mart’ta olduğu gibi Yer’in her iki yarım küresi eşit oranda aydınlandığından gece-gündüz süreleri eşittir.Bu güne gün-gece eşitliği(Ekinoks)denir.
-Bu tarihten sonra Güneş ışınları K.Y.K.’ye küçülen açılarla düşerken G.Y.K.’ye büyüyen açılarla düşecektir.
-Bu dönem K.Y.K.’de sonbahar,G.Y.K.’de ilkbahar başlangıcıdır.
-Bu tarihte Güneş ışınları Ekvator’a 900 ile düştüğünde Ekvatorda düz zeminlerde öğle vakti cisimlerin gölgeleri sıfır olur yani yoktur. Cisimlerin gölge uzunluğu kutuplara gidildikçe uzar.K.Y.K.’de gölge yönleri kuzeye,G.Y.K.’de güneye doğrudur.
-450 Paralelinde öğlen gölge boyu cisimlerin boyuna eşittir.
21 ARALIK DURURMU:
-Dünyanın güneyi Güneşe dönüktür.
-230 27/ Paralel Dairesi(Oğlak dönencesine)ne öğle zamanı Güneş ışınları tam dik olarak gelir.
-Güney Yarım Küre’de yaz gündönümü yaşanır.Güneye gidildikçe gündüz süresi uzar.
-Kuzey yarım kürede kış gündönümü yaşanır.
-Kuzeye gidildikçe gece süresi uzar.
-Aydınlanma dairesi(çizgisi)kutup dairelerinden geçer.Kuzey kutup dairesini karanlıkta Güney Kutup Dairesini aydınlıkta bırakır.
-K.Y.K.’de en uzun gece, en kısa gündüz;G.Y.K.’de en uzun gündüz,en kısa gece yaşanır.
-Güneş ışınları;bu tarihten sonra G.Y.K.’nin daha bir büyük kısmına daha dik açılarla, K.Y.K.’nin daha az bir kısmına daha küçük açılarla düşecektir.
-Bu tarihten sonra K.Y.K.’de gündüzler uzamaya geceler kısalmaya başlar 21 Mart’ta gece ile gündüz süreleri eşitlenir.Gündüzlerin uzaması gecelerin kısalması 21 Haziran’a kadar devam eder.
-Bu tarihte oğlak dönencesinin kuzeyinde bulunan cisimlerin gölge yönü kuzeye,güneyinde bulunan cisimlerin gölge yönü ise güneye doğrudur.Oğlak dönencesindeki cisimlerin gölgesi ise sıfırdır.
21 MART DURURMU:
-Bu tarihte, her iki yarım kürede de gece ve gündüz süresi eşittir.Gece ve gündüz süresinin eşitliği durumuna Ekinoks denilmektedir.
-Bu dönemde Güneş ışınları sadece Ekvatora tam dik olarak düşer ve sadece Ekvatordaki cisimlerin gölge uzunlukları sıfır olur.Bu tarihten sonra Güneş ışınları Kuzey Yarım Küre’ye daha büyüyen açılarla geleceğinden K.Y.K:’de gündüzler uzamaya geceler kısalmaya başlar.Bu durum 21 Haziran’a kadar devam eder.
-G.Y.Küreye ise Güneş ışınları küçülen açılarla düşecektir.
-Bu tarih;K.Y.K.’de ilkbahar;G.Y.K.’de sonbahar başlangıcıdır.
-Ekinoks dönemleri olan 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde Güneş Işınları 450 kuzey ve güney enlemlerine 450 lik bir açıyla düştüğünden,bu enlemdeki cisimlerin gölge uzunlukları cisimlerin uzunluklarına eşittir.
21 HAZİRAN DURUMU:
-K.Y.Küre bir başka deyişle Dünyanın kuzeyi Güneş’e daha dönüktür.
-Güneş ışınları 230 27/ Kuzey enlemindeki Yengeç dönencesine öğle zamanı tam dik (900)olarak gelir.
-Kuzey Yarım Küre’de yaz gündönümü yaşanır.Kuzeye gidildikçe gündüz süresi uzar.Bu tarihte K.Y.K. en uzun gündüz en kısa gece yaşanır.Ancak bu tarihten sonra K.Y.K.’de gündüzler kısalmaya,geceler uzamaya başlar.
-23 Eylül’de gece ile gündüz süreleri eşitlenir.Gündüzlerin kısalması ve gecelerin uzaması 21 Aralığa kadar devam eder.
-G.Y.Küre’de kış gündönümü yaşanır.
-Güneye gidildikçe gece süresi uzar.Bu tarihte Güney yarım Kürede en uzun gece en kısa gündüz yaşanır.
-Güneş ışınları;Bu tarihten sonra K.Y.K.’nin daha büyük bir kısmına daha büyük açılarla ,G.Y.K.’nin daha az bir kısmına daha küçük açılarla düşecektir.
-Bu tarihte Yengeç dönencesindeki cisimlerin gölge uzunlukları sıfırdır.
-Yengeç dönencesinin kuzeyindeki cisimlerin gölge yönleri kuzeye,güneyindekilerin ki güneye doğrudur.
-Bu tarihte aydınlanma çizgisi kutup dairelerinde teğet geçer.
-Bu tarihte Kuzey Kutup Dairesi sürekli aydınlık,Güney kutup dairesi sürekli karanlıktır.
NOT:21 Mart ve 23 Eylül Durumu şöyle özetlenebilir:
Güneş ışınlarının dik olarak geldiği yerler 21 Haziran’dan 21 Aralık tarihine kadar 6 ay içinde,Yengeç dönencesinden Oğlak dönencesine;21 Aralık’tan 21 Haziran’a diğer 6 ayda Oğlak dönencesinden Yengeç dönencesine doğru yer değiştirmektedir.Bir yıl içinde güneş ışınlarının dik olarak geldiği yerler iki dönence arasında gidiş ve dönüş şeklinde bir hareket yapar.Bu hareket sırasında Güneş ışınları Ekvator üzerine iki kez dik olarak gelir.Bu tarihler 21 Mart ve 23 Eylül’dür.Bu duruma Ekinoks denir.
Bu tarihte;
-İki yarım kürede eşit aydınlanır.
-Aydınlanma dairesi kutup noktalarından geçer.
-Yer ekseni ile aydınlanma dairesi çakışır.
-Dünyanın her yerinde gece gündüz süresi eşittir.
-Ekvator çevresi daha fazla ısınır.
-Her iki yarım küre için bahar başlangıçlarıdır.
GÜNEŞ GÜNÜ:Her hangi bir meridyen Güneş’in tam karşısında iken,Dünya bir turunu atarak aynı meridyenin yine Güneş’in tam karşısına gelmesine kadar geçen süredir.Bu süre 24 saattir.
AY GÜNÜ:Her hangi bir meridyen Ay’ın tam karşısında iken ,Dünya bir turunu atarak aynı meridyenin yine Ay’ın tam karşısına gelmesine kadar geçen süredir.Bu süre 24 saat 50 dakikadır.Ay günü Güneş gününde 50 dakika daha uzundur.Çünkü Dünya dönerken Ay’da bir miktar dönmüş oluyor.Bu nedenle takvimlerini Ay gününe göre ayarlayan İslam ülkelerinin yılları,takvimlerini Güneş gününe göre ayarlayan ülkelerden 10-11 gün farklıdır.Her yıl Ramazan ayı ve Dini bayramların 10-11 gün erken gelmesi bu durumda kaynaklanmaktadır.
GÜNEŞ IŞINLARININ DÜŞÜŞ AÇISININ HESAPLANMASI
Güneş ışınlarının bir enleme düşüş açısı biliniyorsa,diğer enlemlere de düşüş açısı hesaplanabilir.
Bunun için;
a)Güneş ışınlarını her hangi bir enleme kaç derece ile düştüğünün
b)Güneş ışınlarının düşüş açısının bilindiği yer ile güneş ışınlarının düşüş açısının bulunacağı yer arasındaki enlem farkının bilinmesi gerekir.
ÖRNEK:21 Mart’ta 600 kuzey enleminde bulunan bir yere Güneş ışınları kaç derecelik bir açıyla düşer?
Yanıt olarak:21 Mart’ta Güneş ışınları Ekvator’a 900 ile düşer.Ekvator ile 60. enlem arasında 600 lik fark vardır.O halde Güneş ışınları 60. enleme 600 daha yatık düşecektir.
Yani 900 –600 =300 ile düşecektir.
ÖRNEK:21 Aralık’ta Güneş ışınları 300 kuzey enlemine kaç derecelik bir açıyla düşer?
21 Aralık’ta Güneş ışınları 230 lik güney paraleline 900 ile düşer.230 Güney paraleli ile 300 kuzey paraleli arasında 230+300 =530 fark vardır.Buna göre 300 kuzey paraleline Güneş ışınları 530 daha yatık düşecektir.
Yani 900-530=370 ile düşecektir.
