Saray Hazinesindeki Elyazması Kitaplar

Saray Hazinesindeki Elyazması Kitaplar

Osmanlı İmparatorluğu’nun yedi iklim dört bucakta hüküm sürdüğü dönemlerde, dünyanın her yanından saray hazinesine gelen elyazması kitaplar, bugün Topkapı Sarayı Müzesi’nin belki de ünlü ‘Kaşıkçı Elması’ kadar değerli eserleri arasında.

Paha biçilmez binlerce elyazması kitabın bulunduğu Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, sarayın ilk yapılarından biri olan Ağalar Camii’nin içinde. Sarayın müze haline getirildiği yıllarda harap durumda olan Ağalar Camii, sarayın uçsuz bucaksız derinliklerine dağılmış kitapları bir araya toplamak için 1928’de onarılmış ve sonra da III. Ahmed Kütüphanesi’ndekiler hariç bütün kitaplar buraya taşınarak binaya Yeni Kütüphane adı verilmiş. III. Ahmed Kütüphanesi’ndeki kitaplar da 1966 yılında Yeni Kütüphane’ye alınmış.

SARAYLAR, KÖŞKLER VE KİTAPLAR

Yeni Kütüphane, şu bölümlerden oluşuyor: Hazine, Has Oda’daki kitap birikiminden oluşan Emanet Hazinesi, Revan ve Bağdat köşklerinden getirilenler, Birun ve Enderun’daki çeşitli kitapların bir araya getirilmesiyle oluşturulan Koğuşlar, III. Ahmed, Hırka-i Saadet, Mehmet Reşad ve Tiryal Hanım, Medine, İsfendiyaroğulları ve Halil Ethem Arda. Saray müze haline getirildikten sonra satın alma ve bağış yoluyla gelen elyazması kitaplar ise deftere, ‘Yeni Gelen Yazmalar’ adıyla kaydedilmiş. Kütüphanede ayrıca ‘Güzel Yazılar’ diye ünlü Türk hattatlarının gönül açıcı hat örneklerinin yer aldığı bir bölüm de var. Aynı yerde hat sanatında kullanılan kamış, kalemtıraş, kubur, kalemdan, yazı çekmecesi, kalem, makta, makas gibi malzemeler ile, ahşap Kuran mahfazaları ve her biri bin bir oyma ile süslenmiş rahleler de sergileniyor.

HEDİYELİK KİTAPLAR

Kütüphanede 14 bin civarında elyazması kitap var. Çoğu hazine kütüphanesinde bulunan 18 bin kadar minyatür ise, İslam resim sanatının geniş bir coğrafyaya yayılan çeşitli okul ve üsluplarının özelliklerini taşıyor. Arap, Selçuklu, Moğol (İlhanlı), Timurî, Özbek, Karakoyunlu ve Akkoyunlu Türkmenleri, Safevîler, Memlûklar ve Osmanlı saray nakkaşlarının en seçkin eserlerinden oluşan minyatürlü kitap ve albümler, saray kütüphanesinin en değerli bölümü. Bu birikimiyle Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, İslam dünyasının en zengin minyatür koleksiyonuna sahip. 600 civarındaki kitap ve albüm içinde yer alan minyatürler bilimsel, tarihi, dini ve edebi konuları işliyor. İslam dünyasının çeşitli coğrafyalarında, önemli sanat hamilerinin dönemlerinde hazırlanan minyatürlü elyazmalarının saray koleksiyonunda toplanmış olması, hiç kuşkusuz bir tesadüf değil. Osmanlı sarayı kitap hazinesi bir yandan hediye, ganimet ve satın alma yoluyla genişlerken, diğer taraftan da, hemen bütün Osmanlı padişahlarının kitap sanatına gönül vermelerinden ötürü, saray nakkaşhanelerinde hazırlattıkları eserlerle iyice zenginleşmiş.

Sarayda yüzlerce kadrolu nakkaş çalıştırıldığı ve bunların her birinin ayrı üsluplara, boya gizemlerine, perspektif ve mekân görüşlerine sahip oldukları, ayrıca kendi aralarında kıyasıya bir rekabete giriştikleri biliniyor. Ayrıca zamanın tarihçileri, hanedan mensuplarının, sarayın yüksek memurlarının padişahlara çeşitli vesilelerle kitap hediye etmek için bu minyatürlü eserleri satın alıp biriktirdiklerini de yazıyor. Surnamelerde ve dönemin tarih kitaplarında, düğün, bayram ve sefer dönüşlerinde padişahlara çok sayıda nadide kitaplar hediye edildiği belirtiliyor. Kütüphanedeki elyazması kitapların çoğunluğu, saraya ‘muhaleffat’ yoluyla, yani sadrazam, vezir, kazasker gibi yüksek rütbeli devlet adamlarının ölümlerinden sonra, varislerinin bulunmaması durumunda kıymetli eşyalarının saraya alınmasıyla toplanmış. Saray kayıtlarından, görevinden azledilen, öldürülen veya yolsuzluk yapan kişilerin de değerli eşyalarının saraya alındığı öğreniliyor.

HER DİLDEN KİTAP
Kayıtlardan anlaşıldığı kadarıyla, III. Ahmed dönemine kadar sarayda Enderun'a hizmet veren bir kütüphane var olmamış. Osmanlı padişahları saray hazinesindeki kitapları zaman zaman Harem ve Enderun’daki has odalarına alarak, minyatürlü yazmalar, ünlü hattatların yazdığı Kuran-ı Kerim’ler ya da kişisel ilgi duydukları eserlerden oluşan bazı kütüphaneler kurmuş ama, kendilerinden sonra bu eserler tekrar saray hazinesine dönmüş.
İlk kütüphaneyi kuran ve bu kütüphaneye kitap vakfeden Sultan III. Ahmed ise, o zamanın en yüksek kamu yönetimi okulu olan Enderun’daki ağaların kendi hazinesindeki kitaplardan yararlanabilmesi için yaptırdığı bu yapıyı, çağdaş bir kütüphane olarak 1718 yılında hizmete açmış.

Kütüphanecilik fikrinin günden güne gelişmesi sonucunda da, sarayda Has Oda civarındaki köşklere Hazine’den bazı kitaplar vakfedilmiş. Sultan IV. Murad döneminde yapılan Revan Köşkü ile Bağdat Köşkü’nde 18. yüzyılda vakıf kütüphaneleri kurulmuş.

Saray kütüphanesinde bulunan eserler, Türkçe, Farsça ve Arapça. Ayrıca Yunanca, Latince, Ermenice, Sırpça, İbranice, Süryanice yazılmış ve bir bölümü resimli elyazması kitaplar da var.